مظفر افشار يكي از اين انسان‌هاي فداكار است كه ۳۰ سال براي حفظ درختان و جنگلهاي ايران تلاش كرده است. او با پرورش بذر و نهال درخت بلوط تاكنون بيش از ۴۰۰ هزار بذر بلوط كاشته است و سالانه ۳ هزار نهال بلوط پرورش مي‌دهد و همراه با كوهنوردان يا دانشآموزان و گروه‌هاي مردم نهاد طرفدار محيط‌زيست آنها را در مناطق مختلف مي‌كارد. او به پدر بلوط ايران معروف است و مي‌گويد تا زماني كه بتواند، بذر و نهال بلوط پرورش خواهد داد و با آموزش به مردم و دانشآموزان، آنها را به كاشت اين درخت تنومند و استوار كه به آبياري احتياجي ندارد و در اين روزهاي كم‌آبي مي‌تواند اكسيژن را به آسمان دود گرفته شهر‌ها بازگرداند تشويق خواهد كرد. پدر بلوط ايران از روزهايي مي‌گويد كه ديدن آتش‌سوزي جنگل و از بين رفتن درختان و حيوانات جنگل او را به فكر واداشت و تصميم گرفت براي نجات جان جنگل سبز، آستين همت را بالا بزند.
- تصوير تلخ
«بيش از ۳۰ سال است كه در حوزه حمايت و احياي جنگل‌ها و محيط‌زيست فعاليت مي‌كنم. البته اين فعاليت قبل از انقلاب نيز وجود داشت اما بعد از پيروزي انقلاب به شكل جدي‌تر ادامه پيدا كرد و امروز در آستانه ۷۰سالگي با كاشتن صد‌ها هزار نهال بلوط و نهال درختان بومي در استان لرستان احساس آرامش خاصي مي‌كنم؛ احساسي كه يك پدر پس از قد كشيدن فرزندانش دارد.» به آنها نگاه مي‌كند و احساس مي‌كند سالها زحمت شبانه‌روزي‌اش به ثمر نشسته است. «پيمانكار و مهندس ساختمان هستم و سالهاست كه علاوه بر عضويت و فعاليت در چند گروه خيرين محيط‌زيست در مجمع خيران مدرسه‌ساز استان لرستان نيز فعاليت مي‌كنم و تاكنون حدود ۳۱۰ كلاس آموزشي براي آموزش و پرورش ساختهام. دوران كودكي و نوجواني‌ام در روستاي بخش چگيني سپري شد و بارها همراه پدرم به جنگل رفتم. وقتي ۱۶ ساله بودم يك‌بار شاهد آتش‌سوزي گسترده‌اي در جنگل بودم. مرگ تلخ پرندگان و حيوانات وحشي و جزغاله شدن آنها را در ميان شعله‌هاي آتش ديدم. اين تصاوير را هيچ وقت فراموش نمي‌كنم. آن روزها تصميم بزرگي در زندگي گرفتم. تصميم گرفتم براي جنگلي كه همه زندگي‌مان را مديون درختان آن هستيم كاري كنم.»
- ۴۰۰ هزار بلوط
حدود 30 سال است كه به كاشت بلوط مشغولم. ۱۷ سال است كه به‌طور مستمر و سالانه هزاران بذر را پرورش مي‌دهم. در اين ۳۰سال حدود ۴۰۰هزار بذر بلوط كاشته‌ام و سالانه ۳ هزار نهال با كمك مردم و دانشآموزان و طرفداران محيط‌زيست مي‌كاريم.
بررسي‌‌هاي علمي دانشمندان نشان داده است كه ۶۰ درصد اكسيژن زمين توسط درختان توليد مي‌شود. ۶ ميليون و ۲۰۰ هزار هكتار جنگل در كشور وجود دارد و زاگرس با ۱۳۰۰ كيلومتر طول در ۲۰۰ كيلومتر عرض، ۴۵ درصد آب شيرين كشور را تأمين مي‌كند. جالب اينكه نزديك به دوسوم اين آب توسط درختان فراهم مي‌شود، آب‌هاي ناشي از بارندگي توسط ريشه‌هاي درختان وارد سفره‌هاي آب زيرزميني مي‌شود. از يك ساعت بارندگي در جايي كه پوشش جنگلي دارد حدود ۴۳دقيقه آن وارد سفره‌هاي زيرزميني مي‌شود؛ در واقع برگهايي كه روي زمين ريخته مي‌شود مانع فرسايش خاك و حركت آن به سمت سد‌ها و رودخانهها مي‌شود. حدود ۲ميليون و ۲۰۰هزار هكتار از پوشش زاگرس جنگل است و بيشترين درختان اين جنگل‌ها نيز درخت بلوط است و سرچشمه‌هاي آب كرخه و كارون از زاگرس است.
در سطح شهر خرم آباد درختان بلوطي با عمر كمتر از ۲۵سال وجود دارد و بذر و نهال اغلب آنها را من پرورش داده‌ام. در شرق خرم آباد منطقه كوهستاني به نام «بام خرم‌آباد» وجود دارد و در دوره استاندار قبلي با كمك و حمايت‌هاي ايشان بيش از ۷۰۰هكتار طي 2سال درختكاري شد. در آنجا نهال و بذر بلوط كاشتيم و در كنار بلوط نيز زالزالك وحشي، گلابي وحشي، پسته وحشي، انجير كوهي، سماق كوهي، بادام كوهي و داغ داغان يا تاوي (تاك) كاشتيم. روزي كه تصميم به اين كار گرفتيم همسر و عروسم همراهي كردند . طي اين مدت بايد در زمان‌‌هاي مختلف به بام خرم‌آباد مي‌رفتيم و بذر‌ها و نهال كاشته شده بلوط و درختان غيربومي را مي‌‌كاشتيم.
سالهاست كه حياط خانه را كه ۷۰متر است به پرورش بذر بلوط و نهال بلوط اختصاص داده‌ام و هر سال۲۵۰۰ تا ۳هزار نهال بلوط و نهال‌هاي بومي در حياط خانه پرورش مي‌دهم. هر سال اين بذر‌ها را توسط دانشآموزان، كوهنوردان و دوستداران محيط‌زيست در نقاطي كه دام‌ها كمتر تردد دارند و چرا مي‌كنند مي‌كاريم. يكي از عواملي كه ما نتوانستيم در جنگلهاي سوخته‌اي كه در سال‌هاي اخير تعدادشان بيشتر شده درختي جايگزين كنيم، همين چراي دام‌ها بوده است. همچنين با كمك مردم حدود ۲۰۰هزار بذر بلوط را در بام لرستان كاشتهايم تا اگر روزي لرستان دچار كم‌آبي شود، بلوط جايگزين كاج و سرو شود. سال گذشته نيز ۱۳هزار بذر بلوط در پاركهاي جنگلي شورآب و چگيني و نيز در بام خرم‌آباد كشت كرديم.
- درسي براي آيندگان
سالهاست كه باحضور در مدارس مختلف شهر خرم‌آباد، همراه با توزيع بذر بلوط، به دانشآموزان و برپايي كارگاه آموزشي نحوه پرورش بذر و كاشت آن را توضيح مي‌دهم. اين كار با استقبال زيادي مواجه شده است وگاهي اوقات نيز با هماهنگي‌اي كه مسئولان مدرسه انجام مي‌دهند گروهي از دانشآموزان براي بازديد از حياط خانه‌ام كه سالهاست به كشت بذر و نهال بلوط و درختان بومي اختصاص داده‌ام مي‌آيند. خيلي از علاقهمندان و به‌خصوص دانشآموزان مدارس معمولا براي بازديد به اينجا مي‌آيند. البته قبلا ما از مدارس درخواست بازديد مي‌كرديم اما حالا وضع بهگونهاي شده كه خود مدارس از ما درخواست بازديد مي‌كنند. به دانشآموزان نحوه كشت بذر بلوط را در ظروف مصرف شده اي كه قابل بازيافت نيستند و مي‌تواند به محيط‌زيست آسيب وارد كند آموزش مي‌دهم. براي من اهميت كار در اين است كه به بچه‌ها و حتي بزرگ‌تر‌ها يادآوري كنم حتي از ضايعات و زباله‌ها هم ميتوانيم به نفع طبيعت استفاده كنيم. من در جاي خلال دندان، پوست تخم‌مرغ، پوست انار و پرتقال و حتي كفش پاره به شكل نمادين گل و گياه پرورش داده‌ام. خوشبختانه بسياري از آنها با فراگرفتن اين آموزش‌ها ، بذرهاي بلوط را در ظروف پلاستيكي آب معدني و نوشابه‌ها يا كفش و وسايلي كه دورريز هستند پرورش مي‌دهند. سال گذشته، حدود ۳۸۰۰دانش‌آموز در كارگاه‌‌هاي آموزشي من حضور پيدا كردند و هم‌اكنون هر هفته به‌طور متوسط ۲۰۰ نفر به اينجا مي‌آيند و به آنها آموزش مي‌دهم.
- چگونه يك نهال بلوط داشته باشيم؟
بذر بلوط پس از كشت و كاشته شدن در خاك تا 3سال در خاك ريشه مي‌زند. پس از آنكه ريشه در خاك محكم شد جوانه آن از خاك بيرون مي‌زند و بعد از ۶ سال تبديل به درختچه مي‌شود. براي پرورش بذر بلوط و نهال از خاك زيرزمين خانه‌‌هايي كه براي بازسازي تخريب مي‌شوند استفاده مي‌كنم و به دانشآموزان نيز هميشه توصيه مي‌كنم از خاك كشاورزي استفاده نكنند زيرا برداشتن از خاك كشاورزي مي‌تواند به كشاورز آسيب بزند. اين خاك‌ها را در گلدان‌‌هايي قرار مي‌دهم و بذر بلوط را درون اين خاك مي‌‌كارم. هميشه به دانشآموزان از اهميت درخت و جنگل مي‌گويم. پيامبر اسلام(ص) فرموده‌‌اند اگر كسي شاخه‌‌اي از درختي را بشكند مانند اين است كه بال فرشته‌اي را قطع كرده باشد. به عقيده من براي حفظ جنگل‌ها معلم‌ها و مربيان مدارس و روحانيت به‌خصوص روحانيون و ائمه‌جمعه شهر‌ها و بخش‌هايي كه در مناطق جنگلي قرارگرفته‌اند نقش اصلي را دارند . آنها مي‌توانند با آموزش و گفتن مطالبي درباره اين ثروت ملي در حفظ و نگهداري آن تلاش كنند. نقش تشكل‌هاي مردم‌نهاد در اطفاي آتش‌سوزي جنگل‌ها، كشت درختان و همچنين نظافت محيط‌زيست نيز بسيار مهم است.
- شروع زندگي با يك نهال
در اين سالها خاطرات زيادي برايم رقم خورده است و هيچ‌گاه آنها را فراموش نمي‌كنم. وقتي بذرهاي بلوط را در دل خاك قرار مي‌دهم و بعد از 3 سال چشم‌انتظاري، آنها جوانه مي‌زنند و از خاك بيرون مي‌آيند بهترين لحظه زندگي‌ام رقم مي‌خورد. احساس پدري را دارم كه منتظر به دنيا آمدن فرزندش است و هر روز براي بزرگ شدن او انتظار مي‌‌كشد. چند سال قبل عروس و دامادي به بام لرستان آمده بودند. به آنها پيشنهاد دادم به بركت پيوند فرخندهشان نهالي بكارند. آنها مشتاقانه اين كار را انجام دادند و جالب اينكه بعد از گذشت ۱۶ماه با فرزند تازه متولد شده‌‌شان نهال درخت را آبياري كردند. بعد از اين جريان، عروس و داماد‌هاي زيادي متقاضي اين كار شده و پيوند مقدس ازدواجشان را با كاشت نهال بر بام لرستان جشن مي‌گيرند؛ يا خانواده ديگري كه فرزندشان را از دست داده‌اند در بام لرستان نهال كاشته و به ياد فرزندشان از آن مراقبت مي‌كنند.
- نجات از مرگ
يكي ديگر از خاطراتم ۵ سال پيش اتفاق افتاد. وقتي براي آبياري نهال‌هاي بام خرم‌آباد همراه با همسر و عروسم مي‌رفتيم اتفاق جالبي براي من افتاد كه هيچ‌گاه آن را فراموش نمي‌كنم و احساس مي‌كنم خدا به‌خاطر درختاني كه براي حفاظت از آنها تلاش مي‌كنم مرا دوست دارد و عمر دوباره‌اي به من داد. بام خرم‌آباد در شيب تندي قرار دارد و آبياري درختان در اين شيب بسيار سخت و مشكل است. هميشه كيسه‌اي كه ابزار در آن داشتم همراه مي‌بردم و بند آن را دور گردنم مي‌انداختم. آن روز وقتي مشغول آبياري بوديم كيسه را برداشتم و بند آن را به گردنم انداختم. احساس كردم يك چيزي مثل دست انسان دور گردنم حلقه زده است. ابتدا تصور كردم يكي از كساني كه براي آبياري درختان همراه ما آمده مي‌‌خواهد با من شوخي كند. در يك لحظه وقتي صورتم را برگرداندم سر مار كوهي را ديدم كه به من خيره شده بود. اين مار داخل كيسه رفته و وقتي آن كيسه را برداشتم از آن خارج شده بود. بدون هيچ حركتي ايستادم. مطمئن بودم كه خدا مرا دوست دارد و اين مار سمي مرا نيش نخواهد زد. چند لحظه بعد مار از روي شانه‌ام روي زمين افتاد و داخل تنه درختي رفت.
- مديون درختانيم
مهرباني با طبيعت، مهرباني با فرزندان است. همانطور كه با فرزندانمان مهرباني ميكنيم بايد با طبيعت و درختان نيز مهربان باشيم. مهرباني با طبيعت يعني زندگي؛ يعني عشق‌ورزيدن به يك موجود زنده. از همه مي‌خواهم با طبيعت و محيط‌زيست مهربان باشند. دو سوم آب شيرين كشور توسط درختان جنگل وارد سفره‌هاي زيرزميني مي‌شود و جنگل نقش اساسي در زندگي دارد. سال۱۳۲۰ كه قحطي سراسر كشور را فرا گرفت درخت بلوط توانست جان ساكنان زاگرس را از مرگ نجات بدهد. مردم ضمن تغذيه از ميوه بلوط از آن ناني به نام «كلك» تهيه مي‌كردند و مي‌خوردند. اين نان از آرد بلوط درست مي‌شد و بسياري از استان‌هاي همجوار براي تهيه اين نان به زاگرس مي‌آمدند. اهميت درختكاري آنقدر زياد است كه پيامبر(ص) فرموده‌‌اند اگر يك روز دنيا به پايان رسيد و زمين از بين رفت، اگر در آن لحظه نهالي در دست داريد آن را بكاريد. در اين سالها سعي كرده‌ام به دانشآموزان مهرباني با طبيعت و درختان را بياموزم و به آنها تأكيد كرده‌ام كه نفسي كه مي‌كشيم مديون وجود اين درختان است.
- مردم پاي كارند
مردم در خيلي از موارد علاقه‌مند و مشتاق خدمت به محيط‌زيست هستند و اين علاقه طي سال‌هاي اخير خيلي بيشتر شده و خوشبختانه فرهنگ استفاده و حفاظت از محيط‌زيست هر روز در حال توسعه است. بخشي از مراقبت و آبرساني درختان در بام لرستان را به مردم علاقه‌مند واگذار كردهايم و آنها هم نهايت تلاش خود را مي‌كنند.
مردم بطريهاي خالي را از پايين بام به بالا حمل مي‌كنند و در مسير برگشت درختان را با بطريهاي پر شده، آبياري مي‌كنند. مردم مرا به نام پدر بلوط ايران مي‌‌شناسند و همين لطف آنها، مسئوليت مرا بسيار سنگين كرده است. يكي از شب‌ها كه نوبت آبياري درختان در بام لرستان بود و بايد درختان را تا پايين آبياري ميكردم، خيلي خسته بودم و مي‌‌خواستم كار را نيمه تمام رها كنم و روز بعد براي آبياري اقدام كنم اما به ياد آوردم كه من را «پدر بلوط» مي‌دانند. پس كدام پدر، فرزندانش را بدون آب رها مي‌كند؟ دوباره برگشتم و تمام نهال‌ها را آب دادم.
خوشبختانه در اين سالها طرح پرورش و كاشت بذر و نهال بلوط مورد استقبال استان‌هاي ديگر قرار گرفته است و آنها سعي كرده‌اند تا پوشش گياهي اطراف شهر‌ها را بذر و نهال بلوط بكارند. چند وقت قبل مسئولين اراك و شهردار سنجان براي كاشت بلوط در منطقه سنجان از من خواستند تا آنها را در كاشت بلوط كمك كنم. خوشبختانه با مساعدت آنها توانستيم نهال‌هاي زيادي در آن منطقه بكاريم.
- چرا بلوط؟
درختان بلوط تا ۲هزار سال عمر مي‌كنند. درخت بلوط، پهن برگ است و اين‌گونه برگ‌ها اكسيژن بيشتري توليد مي‌كنند. با توجه به بحران كم‌آبي كه سالهاست در كشور سايه افكنده است درخت بلوط تنها درختي است كه پس از ۳سال ابتدايي ديگر نياز به آبياري ندارد. پس از كاشت بذر بلوط، سال اول هر ۱۵روز يك‌بار بايد آن را آبياري كرد و سال دوم هر ۲۵روز يك‌بار و از سال سوم به بعد ديگر نيازي به آبياري ندارد. در مراسمي كه چند سال قبل در دانشگاه تهران برگزار شد و از من به‌عنوان چهره بر‌تر محيط‌زيست تجليل شد به آقاي قاليباف شهردار تهران پيشنهاد دادم تا مانند پارك لاله كه قبل از انقلاب در آنجا نهال بلوط كاشته شده و سالهاست درختان افراشته بلوط اين پارك چشم همه را به‌خود خيره كرده است در مناطق مختلف تهران نيز بلوط بكاريم. خوشبختانه اين پيشنهاد پذيرفته شده و قرار است 2 منطقه از تهران زير پوشش كاشت بلوط برود. متأسفانه بسياري از مديران حوزه فضاي سبز يا شهرداري‌‌ها و منابع طبيعي با اين استدلال كه چند سال بيشتر در مديريت نيستند ترجيح مي‌دهند براي بازدهي زودتر، درختان سوزني برگ مانند كاج و سرو كه خيلي زود رشد مي‌كنند بكارند. درحالي‌كه درختان پهن‌برگ مانند بلوط علاوه بر توليد اكسيژن بالا دي‌اكسيدكربن زيادي جذب مي‌كند.
- كار خير هميشگي
در دوران استاندار قبلي لرستان ۱۳هكتار از مناطق شرق خرم‌آباد كه به بام اين شهر معروف است با بذر و نهال بلوط و درختان بومي درختكاري شد. در مدت 3 سال در فصل تابستان همراه با همسر و عروسم اين درختان را آبياري كرديم و در ديگر فصل‌ها نيز آبياري با آب باران و برف انجام گرفت و امروز خوشبختانه وقتي به بام خرم‌آباد سفر ميكنيم سرسبزي و طراوت را با همه وجود حس ميكنيم. مي‌خواهم تا زماني كه زنده هستم كار خير انجام بدهم و درختكاري بزرگ‌ترين كار خيري است كه براي هميشه از انسان باقي مي‌ماند. در مجمع خيرين مدرسه‌ساز اكنون ۳۱۰ كلاس درس با كمك همكارانم كه در يك شركت فعاليت ميكنيم ساخته‌ايم و تحويل آموزش و پرورش داده‌ايم. در همه اين مدارس درختكاري انجام داده‌ام و گونههاي مختلف درخت و به‌خصوص بلوط را در حياط اين مدارس كاشته‌ام. قدر‌شناسي از طبيعت و عشق مهم‌ترين هدفي است كه دنبال مي‌كنم. در اينكار هيچ‌گاه ماديات نقشي نداشته و به جرأت مي‌گويم طي اين ۳۰ سال حتي يك ريال از هيچ مقام يا جايي براي فعاليت‌‌هاي زيست‌محيطي نگرفته‌ام.
دو پسر دارم و يكي از آنها ازدواج كرده و يك نوه دارم. همسرم با وجود آنكه همه خانه را به محلي براي كشت بذر بلوط و نهال آن و گونههاي مختلف محلي تبديل كرده‌ام هيچ‌گاه اعتراض نكرده و همواره مرا همراهي كرده است.
نظر شما